خرمُهره، مروارید فیروزه ای - وبلاگ سکوت

به گزارش وبلاگ سکوت، خرمهره در اصفهان و کرمانشاه به کوجی و در آذربایجان به گیز نظر (چشم نظر) معروف است که در قدیم برای دفع چشم زخم به کلاه بچه ها دوخته می شده است. از خرمهره به عنوان نظر قربانی نیز یاد می گردد، مردمان قدیم این مُهره را برای دور کردن چشم بد بر گردن حیوانات و شانه فرزندان خود می آویختند تا آنها را از شرّ نیروهای شیطانی مصون نگه دارند. افراد دیگری معتقدند که خرمهره شانس می آورد اما علت علمی آن این است که خرمهره به علت رنگ زیبایی که دارد چشم انسان را به خود معطوف می نماید و این رنگ مانند دریا و آسمان برای انسان آرامش بخش است.

رنگ آبی شفاف خرمهره از ویژگی های بازر آن است که بدون لعاب دادن فراوری می گردد و همانند مروارید می درخشد، فراوری خرمهره تنها هنر باستانی شناخته شده است.

امروزه هنر خرمهره به صورت باستانی اش فقط در ایران و در چند کارگاه محدود مانند کارگاه استاد سید ابوالقاسم سعادتمند در قم فراوری می گردد. این هنر در خانواده سادات سعادتمند نسل به نسل وجود داشته است.

ماده اصلی خرمهره، سیلیس، اکسید مس و کربنات سدیم است. به دلیل موقعیت قم در حاشیه کویر و وجود علف اشنون، که از مایه های اصلی این کار است، در اطراف قم، موقعیت فراوری خرمهره در این منطقه از دیرباز مساعد بوده است.

در 6هزار سال پیش در ایران در کوره ها، سنگ اکسید مس می ریخته و حرارت می دادند و از آن مس استخراج می کردند و از آن مس ها برای نوک پیکان یا ابزار بُرش و یا چیزهایی شبیه آن استفاده می شد، بعد از مدتها که این کوره ها مستهلک می شد و آن را خراب می کردند، می دیدند که بر دیواره کوره ها، یک رنگ آبی خوش رنگ فیروزه ای ایجاد شده است.

دلیل ایجاد این رنگ فیروزه ای زیبا این بوده است که به طور اتفاقی وقتی این کوره ها را می ساخته اند، آنها را با سنگ های سلیسی ساخته و اکسید مس فراوری شده در کوره با هیزم و خار و خاشاکی که در کوره می ریخته اند مخلوط می شد، علف اشنون هم که همان کربنات سدیم است.

پس سه عنصر اصلی تشکیل دهنده خرمهره، شش هزار سال پیش به طور اتفاقی در کنار هم قرار می گرفته و حرارت داده می شده است، که این حرارت در حال حاضر هم برای فراوری خرمهره ایجاد می گردد، چون در آن موقع هیچ سطح لعابی و براقی مشاهده نکرده بودند وقتی یک مرتبه یک لعاب فیروزه ای می بینند به نظرشان معجزه می آید یا چیزی شبیه جادو!

امروزه خرمهره استفاده های تزیینی و کاربردی متعددی یافته است؛ در قدیم فقط به صورتِ دایره ای شکل ساخته می شد اما به مرور زمان شکل خرمهره تنوع پیدا کرد و در انواع و اقسام گوناگون و اندازه های متفاوت فراوری می گردد، ولی اعتقادات عامه مردم در رابطه با خرمهره هم چنان پابرجا بوده و رنگ جادویی آن نیز همچنان چشم نواز و زیبا است.

اکنون مُهره های آبی رنگ فیروزه ای به نام خرمهره در گوشه و کنار برخی از مغازه های صنایع دستی در شهرها و روستاهای ایران به فروش می رسد. مُهره هایی که در لحظه اول چشم را خیره می نماید و نشانی از ابدیت آسمان را در چشم تماشاگر تداعی می نماید، زیورهایی باستانی که کمتر کسی به قدمت آن در تاریخ هنر ایران و دنیا مطلع است.

خرمهره با وجود فراز و فرودهای فراوان همچنان حیات دارد و از رونق نسبی برخوردار است. کاربردهای نوینی نیز یافته است که در صورت حمایت از این هنر و هنرمندانش می تواند بیش از پیش معرف ذوق، هنر، خلاقیت و نوآوری هنرمندان ایران زمین باشد و در عرصه دنیای نیز به سهم خود صندلی والاتری را برای هنرهای سنتی ایران به دست آورد.